Gwoli ĹcisĹoĹci, artykuĹ ten napisany zostaĹ przezemnie do magazyny HotStyle. Dziele siÄ znim na forum poniewaĹź moĹźe on spodobac siÄ kaĹźdemu, kto lubi majsterkowac w elektronice
W czasie, gdy powstawaĹ C=64, nikt nawet nie ĹniĹ o tym, Ĺźe nasz Ĺwiat stanie siÄ tak maĹym miejscem. Nikt nie wyobraĹźaĹ sobie tego, Ĺźe za kilka lat bÄdzie moĹźna wpisaÄ jakieĹ zapytanie w wyszukiwarkÄ i po chwili wyskoczy na ekranie monitora odpowiednie rozwiÄ zanie problemu. Nikt nie byĹ w stanie sobie wyobraziÄ, Ĺźe coĹ takiego, czym jest Internet, ani tego, Ĺźe stanie siÄ globalnym fenomenem i zawĹadnie kaĹźdym aspektem naszego Ĺźycia. Jedynie futurologiczni pisarze, puszczajÄ c swoje wodze fantazji, opisywali globalne biblioteki, w ktĂłrych moĹźna byĹo znaleĹşÄ kaĹźdÄ informacjÄ.
Ăwczesne sieci i rozwiÄ zania technologiczne pozwalaĹy jedynie na ĹÄ czenie siÄ do innych komputerĂłw w sposĂłb bezpoĹredni, poprzez modem. Podobne rozwiÄ zanie zastosowano w naszej Komodzie, do ktĂłrej moĹźna podĹÄ czyÄ modem i poprzez liniÄ telefonicznÄ poĹÄ czyÄ siÄ z innym komputerem, BBS-em lub korzystaÄ z innych funkcji tego antycznego urzÄ dzenia. NiedoskonaĹego, poniewaĹź dziaĹa on wolno, nie wspĂłĹpracuje ze wspĂłĹczesnymi rozwiÄ zaniami tak dobrze, jak byĹmy tego oczekiwali. Czasy siÄ zmieniĹy i standardem staĹ siÄ Ethernet, ktĂłry takĹźe wymyĹlono w latach osiemdziesiÄ tych. Teraz jest on szeroko stosowany we wspĂłĹczesnych komputerach i kaĹźdy, kto posiada komputer w domu oraz poĹÄ czenie z Internetem, posiada takĹźe router z wyjĹciem Ethernet. Za to maĹo kto posiada jeszcze modem, a co tutaj mĂłwiÄ o linii telefonicznej, z ktĂłrÄ nasz komodorowski modem mĂłgĹby wspĂłĹgraÄ. Dlatego teĹź Peter Eliasson oraz Adam Dunkels stworzyli prostÄ przystawkÄ do naszego C=64, ktĂłra pozwala nam na korzystanie z udogodnieĹ wspĂłĹczesnej sieci. To urzÄ dzenie zwie siÄ TFE (The Final Ethernet) i postaram siÄ wam opisaÄ w miarÄ dokĹadnie jak sam je zbudowaĹem oraz z jakimi problemami musiaĹem siÄ uporaÄ, aby uruchomiÄ to cudeĹko.
Oryginalnie przystawka TFE powstaĹa w 2002 roku. Ze strony technicznej zostaĹa ona zaprojektowana przez Petera Eliassona, a oprogramowanie napisaĹ do niej Adam Dunkels, ktĂłry w późniejszym okresie caĹy koncept rozwinÄ Ĺ do postaci niezaleĹźnego systemu operacyjnego Contiki (przeportowanego nastÄpnie na inne platformy wykorzystujÄ ce procesor 6502 Konstrukcja tego sprzÄtu jest bardzo prosta. Wykorzystuje ona standardowy ukĹad CS8900a, ktĂłry juĹź od poĹowy lat dziewiÄÄdziesiÄ tych byĹ szeroko stosowany w kartach sieciowych. Ale dla wiÄkszego uproszczenia konstrukcji wykorzystano gotowy ukĹad wraz z podstawowymi elementami na jednej pĹytce, dziÄki czemu moĹźna byĹo caĹoĹÄ podĹÄ czyÄ praktycznie bezpoĹrednio do szyny expansion portu naszej komody - dodajÄ c jedynie jeden ukĹad TTL 74139 (aby caĹoĹÄ prawidĹowo zaadresowaÄ w pamiÄci komputera). PoniĹźej znajduje siÄ oryginalny schemat TFE:
Oryginalny schemat The Final Ethernet dla C64
Oprogramowanie, ktĂłre napisaĹ dla tego sprzÄtu Adam Dunkels, na samym poczÄ tku skĹadaĹo siÄ jedynie z uIP, później takĹźe powstaĹ serwer do streamowania muzyki na komodÄ, ale najlepszym przykĹadem do czego moĹźna wykorzystaÄ ten moduĹ, jest wĹaĹnie Contiki. Posiada on wbudowany web serwer, przeglÄ darkÄ internetowÄ , klienta telnet i wiele innych mocarnych programĂłw, ktĂłre z naszej komody tworzÄ prawdziwe monstrum do przeglÄ dania Internetu. Po pewnym czasie powstaĹy takĹźe inne programu, ktĂłre choÄ nie sÄ tak rozbudowane, czy teĹź nie sÄ osobnym OS, to mogÄ na prawdÄ byÄ przydatne. MiÄdzy innymi grupa Singular wypuĹciĹa przeglÄ darkÄ html 1.1, ktĂłra pozwala nam przeglÄ daÄ strony internetowe oraz program Guru Term, pozwalajÄ cy na ĹÄ czenie siÄ ze starymi BBS-ami za pomocÄ naszej komody. Tak... jeszcze takie BBS-y istniejÄ ! Co wiÄcej, dziÄki TFE Ĺadowanie treĹci z BBS, jest bardzo szybkie i wygodne. KaĹźdy, kto pamiÄta czasy modemĂłw, na pewno to zauwaĹźy.
Przez ostatnie lata powstaĹo wiele wariacji i róşnych klonĂłw oryginalnego TFE, a najwiÄkszÄ popularnoĹÄ zdobyĹ moduĹ RR-NET produkcji Protovision. Dla tego teĹź standardu wydano najwiÄcej oprogramowania oraz kilka gier. Nie zmienia to faktu, Ĺźe rzesza hobbystycznych elektronikĂłw podejmowaĹa prĂłby poĹÄ czenia obu standardĂłw na jednym kartridĹźu - co zwykle siÄ udawaĹo. :) MogÄ tutaj wspomnieÄ o tym, Ĺźe istniejÄ takie konstrukcje, jak [e]TFE - Till Harbaum, FB-net - Fotios oraz najpopularniejszy z wszystkich, czyli 64NIC+ produkowany przez Retro Innovations. Sam teĹź podjÄ Ĺem siÄ tej ciÄĹźkiej prĂłby, co skoĹczyĹo sie dla mnie sukcesem. Ale o tym wszystkim napiszÄ za chwil kilka.
Kiedy natrafiĹem w sieci na TFE i postanowiĹem sobie takie cudeĹko zbudowaÄ, to najwiÄkszÄ przeszkodÄ , na jakÄ natrafiĹem, byĹo to, Ĺźe oryginalny schemat zawieraĹ zintegrowanÄ pĹytkÄ z ukĹadem CS8900a, ktĂłrej nigdzie nie moĹźna byĹo juĹź kupiÄ. WiÄc postanowiĹem wszystko oprzeÄ o jak najbardziej zbliĹźonÄ pĹytkÄ: CS8900a-h, zakupionÄ w Olimex. KupiĹem dwie pĹytki i obie wykorzystaĹem. PierwszÄ do zbudowania oryginalnego standardu TFE - podarowany dla Jericho, a drugi do eksperymentĂłw dla samego siebie - udaĹo mi siÄ, jak wczeĹniej napisaĹem, poĹÄ czyÄ oba standardy TFE i RR-NET w prosty sposĂłb.
PĹytka CS8900a-h w stosunku do oryginaĹu TFE posiada wiÄcej wyprowadzeĹ, lecz poza tym znacznie nie róşni siÄ od niego. Podobnie podĹÄ czmy bezpoĹrednio z wyjĹÄ C=64 do wejĹÄ ukĹadu wyprowadzenia D0-D7, A0-A3 oraz zasilanie +5V i GND. WyjĹcia z komody R/W i I/O1 doĹÄ czamy do ukĹadu 74139, a wyjĹcia z tego ukĹadu do wejĹÄ CS8900a-h I/OR i I/OW. WyjĹcia D8-D15, INTRQ0-INTRQ3 ze zintegrowanej pĹytki podĹÄ czamy do GND, wyjĹcie SBHE do +5V, a wejĹcia LED pozostawiamy niepodĹÄ czone. Wszystko wedĹug schematu poniĹźej:
The Final Ethernet dla C64 - modyfikacja nr 1
Kolejnym problemem dla mnie byĹo wytrawienie pĹytki drukowanej. Kilka razy zabieraĹem siÄ za to i dopiero wykorzystanie gotowej pĹytki z ISA (nieco dociÄtej i posklejanej) pozwoliĹo mi caĹoĹÄ uruchomiÄ. :) Niestety dla oryginalnego TFE powstaĹo maĹo oprogramowania lecz to, ktĂłre istnieje, jest bardzo dobre. DziÄki Guru Term udaĹo mi siÄ poĹÄ czyÄ do kilku jeszcze dziaĹajÄ cych BBS-Ăłw, a szybkoĹÄ z jakÄ dziaĹaĹo Ĺadowanie kolejnych treĹci byĹa naprawdÄ zacna. :D Modem przy tym urzÄ dzeniu po prostu dziaĹa jak stary Fiacik 126p w porĂłwnaniu do Ferrari. :D Ale jak to zawsze bywa, czĹowiek czuje niedosyt kiedy wie, Ĺźe moĹźna coĹ poprawiÄ i ulepszyÄ. Dlatego teĹź zaczÄ Ĺem szperaÄ w sieci szukajÄ c jakiegoĹ rozwiÄ zania jak moĹźna poĹÄ czyÄ oba standardy TFE i RR-NET. RozwiÄ zaniem okazaĹo siÄ zastosowanie prostej bramki NOR na linii A0. Wszystko dlatego, poniewaĹź TFE i RR-NET majÄ zamienione rejestry RDX/TDX itp., sÄ one zanegowane lub odwrĂłcone, albo sÄ w lustrzanym odbiciu. Dlatego teĹź zastosowanie prostej bramki NOR (dokĹadnie ukĹadu 74HC04) pozwala nam na korzystanie z naszej przystawki TFE, jak ze zwykĹego RR-NETU. WiÄcej nie bÄdÄ siÄ na ten temat rozpisywaĹ. JeĹźeli ktoĹ chce wiedzieÄ co i jak, to moĹźna odpowiednie wÄ tki znaleĹşÄ na forum www.lemon64.com. ModyfikacjÄ moĹźna zobaczyÄ na nastÄpujÄ cym schemacie:
The Final Ethernet dla C64 - modyfikacja nr 2 z zachowaniem kompatybilnoĹci z RR-NET
W dzisiejszych czasach bez Internetu nie moĹźna siÄ obejĹÄ. Jest to jednoczeĹnie wspaniale ĹşrĂłdĹo informacji i rozrywki. Pozwala nam na komunikacjÄ z innymi maniakami komody, wymianÄ doĹwiadczeĹ i zawieranie nowych znajomoĹci. Dlaczego wiÄc nasza komoda nie mogĹaby z tego korzystaÄ? Czasy gdy modemy byĹy codziennoĹciÄ juĹź dawno minÄĹy. W chwili obecnej szeroko stosowanym standardem jest Internet szerokopasmowy. Nie oznacza to jednak, Ĺźe nasz poczciwy komodorek nie moĹźe poĹÄ czyÄ siÄ juĹź z nadal dziaĹajÄ cymi BBS-ami, czy teĹź nie moĹźemy na nim zagraÄ przez âsieÄâ z innÄ osobÄ na drugim koĹcu Ĺwiata. MoĹźemy takĹźe porozmawiaÄ âo tym i o tamtymâ na IRC-u uĹźywajÄ c 64-ki. To wszystko powoduje, Ĺźe taki maĹy kartridĹź jest naprawdÄ wspaniaĹÄ opcjÄ dla komody, choÄ mimo upĹywu lat, jak dla mnie nadal w tym wszystkim jeszcze tkwi potencjaĹ. Marzy mi siÄ, aby powstaĹ na 64-kÄ MMORPG z prawdziwego zdarzenia... Nie jakiĹ tam MUD lub MUCK, ale prawdziwy MMO, ktĂłry tchnÄ Ĺby trochÄ Ĺźycia w tÄ gaĹÄ Ĺş rozwoju dla komody. :) ZwĹaszcza, Ĺźe koszt zbudowania takiego TFE w zaciszu domowym nie przekroczyĹ u mnie 100zĹ - wszystko liczone wraz z wysyĹkÄ itp. ReasumujÄ c jest to bardzo fajny projekt dla kaĹźdego maniaka 64-ki, ktĂłry chciaĹby zbudowaÄ coĹ samemu.
YouTube Video
P.S. Nadal nasza âkomoda wiecznie Ĺźywa!â. ChociaĹź przybyĹo jej juĹź sporo zmarszczek, a kolejne przystawki i akcesoria podtrzymujÄ ce w niej Ĺźycie zmieniajÄ jÄ (w moim mniemaniu) w starego grzyba.